MATERIAŁY

Konsumpcja jako nadawanie sensu w życiu?

Konsumpcja obecna jest w wielu aspektach naszego życia. Rozmowy prowadzone w rodzinie dotyczą coraz częściej chęci posiadania czegoś na własność, kupienia czegoś nowego. Pojawiają się oczywiście problemy, bowiem nie wszystkie życzenia mogą zostać od razu zrealizowane. Pojawia się silne pragnienie, które może być zaspokojone tylko poprzez zakup. 

Konsumpcja w coraz większym stopniu jest substytutem brakującej własnej tożsamości i pomysłów na życie, służy odreagowaniu problemów, a dodatkowo jest pocieszeniem w przypadku rozczarowań życiowych i niepowodzeń (silnie utrwalanym przez seriale telewizyjne prezentujące losy różnych bohaterów klasy średniej). 

Strategie marketingowe podchwytują życzenia dotyczące stylu życia - poszukiwanie sposobu samorealizacji, indywidualizacja, komunikacja w grupie, chęć nowych doznań lub zakupy jako nowe doznanie. Konsumpcja staje się „lekarstwem” na brak poczucia własnej wartości, niezadowolenie (zakupy jako forma odreagowania frustracji), bezsilność, samotność, problemy dnia codziennego (forma ucieczki). Daje symboliczne potwierdzenie, uznanie, uczestnictwo w życiu ogółu - przynależność do grupy, status bycia trendy, a nawet szczęście w życiu. Konsumpcja przekazuje pożądane cechy osobowości: atrakcyjność, wysportowanie, ekskluzywność, pewność siebie. I do tego odwołuje się reklama. 

Pierwotnie centralną treścią życia była praca zawodowa. Utraciła dziś ona swoją rangę. Ze społeczeństwa pracy ukształtowało się społeczeństwo czasu wolnego, dlatego też wzrosło znaczenie dóbr konsumpcyjnych. Warto z kilku perspektyw przyjrzeć się sytuacji dzieci i młodzieży.

Współczesna wizja młodości jako fazy życiowej przechodzi kryzys. Kiedyś jako wymóg przygotowania się do dorosłości stawiano przed młodzieżą ostre zadania rezygnacji, ascezy, samodyscypliny, kontroli społecznej, zachęty do nauki ze względu na późniejsze kompetencje i umiejętności. 

Wydaje się, że istnieje tendencja do autonomizacji młodości jako samodzielniej fazy życiowej. Dzieje się tak dlatego, że w postindustrialnym społeczeństwie wielu młodych ludzi nie ma gwarancji uzyskania w późniejszym dorosłym życiu „nagród” takich jak uznanie, odpowiedni standard życia. Dzieciństwo, młodość, dorosłość zamiast płynnie przechodzić jedno w drugie, mieszają się ze sobą. Młodzi ludzie żyją w zróżnicowanych sferach codzienności. Żyją w gęstej sieci szeroko pojętej rzeczywistości społecznej, w symbolicznym świecie znaczeń, w świecie konsumpcji, marek firmowych, reklamy, mediów, szkół, rodziny. Doświadczają mniej strachu niż dawniej, są bardziej samodzielni i zamożniejsi, są w większym stopniu respektowane ich prawa, sytuacja na rynku poszerza możliwość autokreacji. Z drugiej strony młodzież jest bardziej narażona na ryzyko ubóstwa. Bardziej doświadcza różnic w dostępie do zasobów cywilizacyjnych, edukacji, zaspokajania podstawowych potrzeb. 

Media propagują młodzieżowy styl, który akcentuje dążenie do samorealizacji, oryginalność, kreatywność, ale pokazuje też procesy dezintegracyjne, ciemne strony życia. Coraz większy procent młodych ludzi nie radzi sobie w szkole, ma trudności z nauką, cierpi na zaburzenia koncentracji. Nauczyciele skarżą się na wzrost zachowań nerwowych, hiperaktywnych, agresywnych, z użyciem przemocy włącznie. Młodzież jest jak nigdy dotąd zindywidualizowana. 

W nowoczesnym indywidualistycznym społeczeństwie aby przeżyć, nie musimy uzależnić się od trwałych wspólnot o zamkniętym światopoglądzie. Dziś każdy może iść przez życie sam. Młodzi ludzie, a nawet dzieci, coraz częściej sami decydują z kim się przyjaźnią, jak się ubierają, czy i jaki noszą makijaż, jak spędzają wolny czas, jakie mają hobby, jak korzystają z mediów i jaki jest ich styl życia. Mogą się w ten sposób choćby symbolicznie dystansować się wobec środowisk z jakich pochodzą. W rezultacie wielu ludzi ma niewątpliwie większe szanse, a także apetyty, na życie wolne od zakazów. Pojawia się więcej opcji odnośnie indywidualnego planowania życia. Z drugiej strony wskutek nadmiaru opcji, silnych nacisków na indywidualizowanie biografii, pojawia się erozja sensu, brak poczucia bezpieczeństwa. Są skazani na udane życie single’a, które bardzo szybko może się przerodzić w niespełnioną samotność lub egzystencjalne wykorzenienie. Stąd pojawia się tęsknota za silniejszą wspólnotą, zakorzenieniu w lokalnej społeczności, za jednoznacznymi wzorcami osobowości. 

Pojawia się też niebezpieczeństwo mody na fundamentalizm i nastroje katastroficzne. Stąd tak ważnego wymiaru nabiera uczenie krytycznego myślenia, podejmowania decyzji i autoanaliza. W aspekcie biografii doszło do wydłużenia fazy młodości, która nadal trwa po dwudziestce. Kolejne etapy edukacji szkolnej stają się dominującą cechą strukturalną okresu młodości. Przeciętny młody człowiek zdobywa wykształcenie wyższe niż jego rodzice. Z drugiej strony dzieciństwo i młodość bardziej niż kiedykolwiek znalazły się pod presją: od młodych ludzi oczekuje się kontynuacji nauki. Możliwości życiowe dzieci zależą od tego jaką drogę edukacji wybiorą. Liczy się także to, w jaki sposób potrafią wykorzystać zainwestowany w nich kapitał społeczny. Na rynku pracy związek pomiędzy wykształceniem i awansem zawodowym uległ niestety rozluźnieniu. Zdarza się, że pomimo wysiłków, młodzi nie zdobywają upragnionego miejsca w szkole, pracy, na studiach. 

Młodzi ludzie chcieliby jak najdłużej zachować status młodzieży i najchętniej wcale nie dorastać. W końcu dorośli szukają różnych sposobów aby zachować młodość. Firmy marketingowe wskazują, że odmładzanie się jest silnym trendem napędzającym rynek. Ludzie chcą się czuć młodsi niż wynika to z ich wieku. Symbolami seksu stają się: Cher (63 lat), Paul Newman (85 lat), Elizabeth Taylor (ponad 70 lat). Starsi ludzie wydają więcej na odzież sportową, częściej farbują włosy, poddają się operacjom plastycznym. Zachowują się coraz bardziej swobodnie i robią to, czego normalnie nie spotykało się w tej grupie wiekowej. Kupują dla siebie zabawki, jeżdżą na obozy, wyjeżdżają na pełne przygód wakacje. Młodość już nie jest fazą życia, lecz autonomicznym, wzbogacającym i przyjemnym okresem. Aktualność chwili ma większe znaczenie niż niepewna przyszłość. 

Bądź młody, zaszalej - podpowiada reklama... 

«Materiał opracowany na potrzeby programu W dorosłe życie bez długów Polskiej Fundacji Dzieci i Młodzieży. Program dofinansowany ze środków Narodowego Banku Polskiego» 

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł